Εν μέσω της συζήτησης για το κλείσιμο της τρίτης αξιολόγησης και με τη σχετική ρητορική της κυβέρνησης περί τέλους των μνημονίων το καλοκαίρι του 2018 να κυριαρχεί στον πολιτικό λόγο, έχει ενδιαφέρον το τι μέλλει γενέσθαι με την επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα, ιδίως για όσους έχουν μια παραπάνω ευαισθησία για τον τομέα «εργασιακά». Και, δυστυχώς για τον κόσμο της εργασίας, σχετικές ευαισθησίες δεν έχουν μόνο οι συλλογικότητες πάλης απέναντι στο σύγχρονο καθεστώς εργασιακής επισφάλειας αλλά και ευαγή ιδρύματα, όπως ο ΣΕΒ.
Ο οποίος ΣΕΒ δεν προβληματίζεται απλά για το τι μέλλει γενέσθαι, αλλά περνάει και σε κατάθεση γενναίων προτάσεων για την πολυαναμενόμενη επιστροφή στην κανονικότητα, όπως φάνηκε και στη διοργάνωση ημερίδας για «Το μέλλον της εργασίας στην Ελλάδα» στις 24 του περασμένου Οκτώβρη. Μια ημερίδα η οποία είχε «κείμενο κατάληξης» και το οποίο «κείμενο κατάληξης» περιγράφει σαφώς τη νέα υπό διαμόρφωση κανονικότητα. Η οποία κανονικότητα δεν είναι σε καμία περίπτωση εκείνη του μακρινού προμνημονιακού 2009 αλλά, μάλλον, η συνέχεια και εμβάθυνση της τωρινής μνημονιακής κανονικότητας στα εργασιακά, με τη σταδιακή θεσμοθέτηση της επισφαλούς εργασίας, τις πολιτικές αντιμετώπισης της ανεργίας, την απειλή κατάργησης του συνδικαλιστικού νόμου και άλλα πολλά.
Και ο ΣΕΒ δεν είναι κάνας αδαής για να κάνει απλά copy–paste την παρούσα εφαρμοζόμενη πολιτική, γιατί δε μπορεί να σκεφτεί κάτι διαφορετικό στο εκτός μνημονίων κάδρο. Το special report «Το μέλλον της εργασίας: Τάσεις και προκλήσεις για εργαζόμενους και επιχειρήσεις» αποκαλύπτει με τον καλύτερο τρόπο τις στρατηγικές βλέψεις ενός από τους βασικούς εκφραστές του εγχώριου Κεφαλαίου, που σέβεται τον εαυτό του και ξέρει τι και από πού αν το ζητήσει. Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα για του λόγου το αληθές.
«Συνεπώς μια συζήτηση με αυτό τον στόχο, δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνει με όρους παρελθόντος, καθώς η υψηλή διαρθρωτική ανεργία των πιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού προϋπήρχε της κρίσης και ήταν αποτέλεσμα μιας δύσκαμπτης και μη ανταγωνιστικής αγοράς εργασίας.»
Κοινώς, συγχαρητήρια και καλοφάγωτα σε όσους ποντάρατε σε μια επιστροφή στα δεδομένα του 2009 και όπισθεν. Ο ΣΕΒ είναι σαφής ως προς μια προοπτική επιστροφής στα προ κρίσης δεδομένα: το δύσκαμπτο και μη ανταγωνιστικό πλαίσιο που υπήρχε πριν την επέλαση της μνημονιακής λαίλαπας (συλλογικές συμβάσεις, περισσότερα κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα, μονιμότητα κ.α.) συνετέλεσε στη διαμόρφωση της σημερινής προβληματικής εικόνας και άρα ξεχάστε το. Θεσμοθετημένη επισφάλεια και άγιος ο Θεός. Κάτι είχε να μας διδάξει η κρίση, στην τελική.
«Το σύστημα γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης θα αποτελεί, ακόμα περισσότερο σε σύγκριση με σήμερα, βασικό εργαλείο για να θωρακιστούν ειδικά οι πιο ευάλωτες ομάδες από τον κίνδυνο αποκλεισμού από τις ευκαιρίες που προσφέρουν αυτές οι εξελίξεις (4η βιομηχανική επανάσταση, αυτοματοποίηση κλπ).»
Η πρόοδος των νέων τεχνολογιών, η 4η βιομηχανική επανάσταση και η ευρύτερη είσοδος της αυτοματοποίησης αναδιατάσσει το τοπίο στη σύγχρονη αγορά εργασίας, διαμορφώνοντας δυνητικά νέες προοπτικές και θέσεις εργασίας, μαζί με ένα νέο πρότυπο άρτια εκπαιδευμένου εργαζόμενου, με δεξιότητες που διαρκώς ανανεώνονται για να μπορέσει να αντέξει στις νέες απαιτητικές συνθήκες. Έχουμε, λοιπόν, μια πρώτη νύξη για αναγκαίες τομές στο εκπαιδευτικό σύστημα που θα υπηρετούν την οικοδόμηση του νέου προτύπου εργαζόμενου, τομές που θα περιγραφούν αναλυτικότερα και παρακάτω. Spoiler alert: μαθητεία, προγράμματα επανακατάρτισης και τα ρέστα.
«Σε αντίθεση με τις βιομηχανικές κοινωνίες, οι εργασιακές σχέσεις στις “μεταβιομηχανικές” κοινωνίες δεν χαρακτηρίζονται πλέον στον ίδιο βαθμό με το παρελθόν από την προσδοκία μίας μακροχρόνιας καριέρας σε ένα επάγγελμα και μία επιχείρηση, αλλά από τις επεκτεινόμενες αρχές της ευελιξίας και της μεταβλητότητας.»
Ένα ακόμα σημείο-κλειδί στην τοποθέτηση ΣΕΒ: τα όνειρα για μακροχρόνια μόνιμη και σταθερή εργασία κομμένα. Δεν το σηκώνει η αγορά. Ευελιξία και μεταβλητότητα, τουτέστιν επισφάλεια κι εργατικός νομαδισμός ή φάπα. Δε μπορεί να χει πέσει στα 17 έτη ο μέσος όρος διαβίωσης μιας επιχείρησης και να ζητάνε κάποιοι γραφικοί μονιμότητα. Σαφές, το λέει και παρακάτω: «από την ασφάλεια σε μια συγκεκριμένη θέση εργασίας στην ασφάλεια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας στην αγορά εργασίας».
«Ο μέσος χρόνος ζωής των δεξιοτήτων είναι πέντε (5) έτη. […] Γι’ αυτό η χάραξη εθνικής στρατηγικής, που είναι αρμοδιότητα της Πολιτείας, πρέπει να γίνει σε συνεργασία με τους παρόχους δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τους εκπροσώπους τους.»
Πάρτε το και σαφέστερα, όπως σας υποσχεθήκαμε. Ο ΣΕΒ το λέει καθαρά, εθνική στρατηγική και στον τομέα της εκπαίδευσης για τη διασφάλιση του έγκαιρου upgrade των skills των εργαζομένων, για να είναι διαρκώς ανταγωνιστικοί και εύκαιροι να ανταποκριθούν σε όποιο πόστο απαιτεί η ανάγκη της αγοράς εργασίας. Μαθητεία και προγράμματα διαρκούς επανακατάρτισης χθες, όχι απλά εδώ και τώρα.
«Η αύξηση των ανέργων, των εργαζομένων με μη σταθερή και μη κανονική απασχόληση και όσων ανήκουν στον τομέα της άτυπης οικονομίας συμπιέζει την αντιπροσωπευτικότητα, αφού ένα συνδικάτο δεν μπορεί να θεωρείται αντιπροσωπευτικό και να διαπραγματεύεται στο όνομα και για λογαριασμό των εργαζομένων, ενώ καλύπτει μικρό μερίδιο της αγοράς εργασίας.»
Μια ακόμα ενδιαφέρουσα νύξη από τον ΣΕΒ εδώ, που βάζει ενδεχομένως φιτιλιές για τον πολυσυζητημένο συνδικαλιστικό νόμο. Οι παλιές μορφές εκπροσώπησης των εργαζομένων είναι εκτός εποχής, τα συνδικάτα ελαφρώς ξεπερασμένα και, γενικώς, είναι μια καλή ευκαιρία να ξεμπερδεύουμε με δαύτα, καθότι δε ζούμε κιόλας στο 2009 και παραπίσω. Κι επειδή «ΣΕΒ είσαι και δε φοβάσαι», το κείμενο ρίχνει και μια πρόταση για ατομική συμβουλευτική και καθοδήγηση για ζητήματα που ανακύπτουν στο χώρο εργασίας, έτσι να υπάρχει σαν κατεύθυνση, σαν αναπαράσταση του όχι και τόσο κόκκινου μέλλοντος που έρχεται.
Θα μπορούσαμε να βρίσκουμε τα παραπάνω συμπεράσματα σε αρκετά ακόμα αποσπάσματα του κειμένου της ημερίδας του ΣΕΒ, θα μπορούσαμε να εμβαθύνουμε σε ακόμα δε περισσότερες λεπτομέρειες, αν παραθέταμε και άλλα εδάφια. Όπως, παραδείγματος χάριν, η σαφής διατύπωση της ανάγκης πρωτοβουλιών και σχεδιασμού για ζητήματα κατάρτισης μεταξύ επιχειρήσεων και εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων, κατεύθυνση που, προφανώς, δεν είναι καινούρια, αλλά επανέρχεται με αναβαθμισμένη βαρύτητα. Όπως, επίσης, η κατεύθυνση για εισαγωγή πρακτικής σε όλα τα προγράμματα των Πανεπιστημίων, χωρίς, φυσικά, να γίνεται λόγος για κάποια σχετική αμοιβή, καθότι αρκεί ως τέτοια η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας. Όπως η προοπτική της συνεργατικής οικονομίας σαν μέσο απασχόλησης των μακροχρόνια ανέργων και ως απάντηση στην παραοικονομία και την αδήλωτη εργασία. Όπως η απαρίθμηση μορφών ελαστικής απασχόλησης προς θεσμοθέτηση: οι συμβάσεις εργασίας με πληθοπορισμό (crowdwork), οι συμβάσεις απασχόλησης «μηδενικών ωρών» (zero hours contracts), οι συμβάσεις σύντομης διάρκειας (short term contracts), προσωρινής εργασίας ή εργασίας κατά παραγγελία (on demand work), οι «μικροσυμβάσεις» (mini jobs), η εργασία ανά χαρτοφυλάκια (portfolio work), η εργασία βάσει δελτίου/κουπονιών (voucher-based work) και άλλες που έχετε ξανακούσει ή όχι.
Η ουσία είναι η εξής: η έξοδος από τα μνημόνια μπορεί να έρθει στο πολύ τυπικό της σκέλος, η έξοδος από τη δυσμενή πραγματικότητα που διαμόρφωσαν για τον κόσμο της εργασίας όχι. Αυτό διατυπώνει στο πόρισμα της ημερίδας του ο ΣΕΒ, αυτά θα λάβει πολύ σοβαρά υπ’ όψιν της η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ εν όψει του κλεισίματος της τρίτης αξιολόγησης, αυτή θα είναι η αντεργατική πολιτική που θα συνεχίσει να εφαρμόζεται με όλο και βαθύτερες τομές κατά πώς φαίνεται. Ευτυχώς, όμως, οι όλοι παραπάνω δεν παίζουν μπάλα μόνοι τους. Σειρά μας το επόμενο διάστημα να συνεχίσουμε να σηκώνουμε το γάντι απέναντι τους, κόντρα στη θεσμοθετημένη επισφάλεια, κόντρα στις πολιτικές διαχείρισης της ανεργίας, κόντρα στα προγράμματα δουλείας του ΟΑΕΔ και της ΕΕ, με σταθερό το αίτημα για μόνιμη και σταθερή δουλειά για όλους. Δε θα ζήσουμε σαν δούλοι!